ĐỨC PHẬT CÓ DẠY 84,000 PHÁP MÔN KHÔNG?

Thích Nhật Từ

1. Dẫn nhập

Trong một thập niên qua, trong hàng chục bài pháp thoại cho Tăng Ni và Phật tử đăng trên trang nhà Chùa Giác Ngộ[1] và trang nhà Youtube[2], tôi thường khẳng định rằng khái niệm “84,000 pháp môn” là do Phật giáo Trung Quốc đặt ra, chứ trên thực tế, đức Phật chỉ truyền bá con đường duy nhất là Tứ thánh đế, mà cốt lõi là nhận diện khổ đau, truy tìm nguyên nhân của nỗi khổ, niềm đau và thực tập bát chính đạo để đạt được niết-bàn ngay trong kiếp sống hiện tại này.

Quan điểm nhất quán này được tôi chia sẻ trong bài pháp thoại vấn đáp cho quý sư Khất sĩ tại Tịnh xá Trung Tâm ngày 27/5/2014 với nhan đề “Trở về đạo Phật nguyên chất để phụng sự nhân sinh.” Bài vấn đáp này khi được đăng tải trên trang nhà Đạo Phật Ngày Nay[3] và Thư viện Hoa Sen[4]đã dấy lên các phản ứng trái chiều, trong đó, có những nhận xét đồng tình với lời kêu gọi ‘Việt Nam hóa đạo Phật” để không bị ảnh hưởng thái quá từ Phật giáo Trung Quốc; cũng có vài quy kết chống đối rất cực đoan và phiến diện, mà tôi nghĩ không cần thiết nêu ra trong bài viết này.

Một trong các hồi đáp mà tôi đặc biệt quan tâm là nhận xét của cư sĩ Nguyên Giác qua bài viết: “Tu học: nói, nghe, đọc, viết…”[5] trong đó có đoạn như sau: “chúng ta từng nghe một số Thầy nói rằng con số 84.000 pháp môn là do Phật Giáo Trung Quốc đặt để ra. Đó là quý Thầy nói theo trí nhớ; tuy nhiên, nếu quý Thầy ngồi viết, hẳn là có thể tham khảo kỹ hơn và sẽ không quy lỗi cho Phật Giáo TQ như thế.” Qua nhận xét trên, theo cư sĩ Nguyên Giác, các Tăng Ni nào cho rằng “84,000 pháp môn là do Phật giáo Trung Quốc đặt để ra” là do “nói theo trí nhớ”, tức khó có thể chính xác, nếu không nói là ngộ nhận và gây hàm oan cho Phật giáo Trung Quốc. Còn “ngồi viết, hẳn là có thể tham khảo kỹ hơn và sẽ không quy lỗi cho Phật Giáo TQ như thế.” Tôi không tán đồng quan điểm này.

Ngay sau phần dịch tiếng Anh của bài kệ 1024 trong Trưởng lão tăng kệ, cư sĩ Nguyên Giác lại tỏ ra thiếu thống nhất với quan điểm trên, khi đề nghị: “Có lẽ, nên thấy, con số 84.000 này không có nghĩa là pháp môn. Chữ gốc là: “84,000 dhammakkhandha” (Dhamma teachings). Có thể chăng, nên hiểu là 84.000 bài pháp, hay 84.000 đoạn pháp?” Trong bài trả lời vấn đáp trực tiếp của tôi nêu trên, tôi không hề nói rằng “con số 84,000 là do Phật giáo Trung Quốc đặt để.” Tôi khẳng định rằng “84,000 pháp mônlà do Phật giáo Trung Quốc đặt ra”, đã làm cho đức Phật bị hiểu lầm là tự mẫu thuẫn về quan điểm.

Theo tôi, nói bằng trí nhớ hay viết bằng khảo cứu đi nữa, dù 84,000 là con số có trong văn học Pali, nhưng khái niệm “84,000 pháp môn” không hề có trong kinh điển Pali. Con số pháp môn khổng lồ này thực tế là do Phật giáo Trung Quốc (bao gồm một số dịch giả dịch Kinh điển từ tiếng Sanskrit sang Hán cổ và một số tăng sĩ Trung Quốc) đặt để ra, do dựa vào khái niệm “pháp uẩn” (P: dhammakkhandha; C: 法蘊) trong văn học Pali rồi đổi thành “pháp môn” (法門).

Trong bài viết này, tôi xin giới thiệu khái quát về xuất xứ khái niệm “pháp uẩn”  trong văn học Pali, ý nghĩa con số 84,000 trong Phật giáo để chúng ta không nhầm lẫn đức Phật đã giảng dạy 84,000 pháp môn, vốn đã bị hiểm lầm trong nhiều thế kỷ.

2. Xuất xứ khái niệm “Pháp uẩn” trong văn học Pali

Con số “84,000 pháp uẩn” là phát biểu của ngài Ananda trong văn học của Thượng tọa bộ truyền thống, nhằm nói về tổng số các lời dạy của đức Phật trong 45 năm truyền bá chân lý của Người.

Khái niệm “pháp uẩn” (法蘊) trong Hán cổ thực ra chỉ là dịch sát nghĩa của từ “dhammakkhandha” trong tiếng Pāḷi và “dharmaskandha” trong tiếng Sanskrit. Từ “kkhandha” có nghĩa đen là “tổ hợp” (aggregate), do đó, khái niệm “ngũ uẩn” có nghĩa là năm tổ hợp (thân thể, cảm giác, tri giác, tâm tư, nhận thức) vốn hình thành nên con người tâm vật lý.

Căn cứ vào văn học Pali của Phật giáo Thượng tọa bộ, con số “84,000” không phải do các nhà Phật học Trung Quốc sáng tạo ra. Con số 84,000 trên thực tế đã xuất hiện trong Trưởng lão tăng kệ. Về sau, con số “84,000 dharmaskandha” tức “84,000 pháp uẩn” xuất hiện trong Kinh điển Sanskrit của Phật giáo Đại thừa tại Ấn Độ. Khi được dịch sang tiếng Hán cổ, một số dịch giả có khuynh hướng dịch “dharmaskandha” thành “pháp môn”, đang khi về ngữ nghĩa chỉ là “pháp uẩn.” Đây là nguyên nhân chính dẫn đến sự hiểu lầm tại Trung Quốc và các nước đạo Phật Đại thừa theo phong cách Trung Quốc tin rằng đức Phật đã từng thuyết giảng 84,000 pháp môn, mà trên thực tế chỉ là 84,000 pháp uẩn, tức 84,000 lời pháp, hay lời chân lý.

Trong Phẩm “Kiến bảo tháp” thuộc Kinh Pháp Hoa, dịch giả có khuynh hướng dịch “dharmaskandha” là “pháp tạng” (法藏) thay vì sát nghĩa phải là “pháp uẩn”: “Thực hành 84,000 pháp tạng, 12 thể tài Kinh và diễn thuyết cho mọi người.”[6] “Pháp tạng” trong ngữ cảnh rộng hơn có nghĩa là “kho tàng Phật pháp”, bao gồm kinh, luật, luận. Trong ngữ cảnh của Kinh Pháp Hoa, “pháp tạng” khó có thể được hiểu là “kho chánh pháp”, nhất là khi khái niệm này được đặt sau con số 84,000 để tạo thành 84,000 kho chánh pháp, vì trên thực tế chỉ có một kho chính pháp (hai kho còn lại là kho Luật và kho Luận). Nói cách khác, dịch “dharmaskandha” là “pháp tạng” là không chuẩn.

Theo văn học Pali, con số “84,000” xuất hiện duy nhất (?) trongTrưởng lão tăng kệ (Theragatha, kệ 1024), khi tôn giả Ananda tuyên bố rằng ngài học được 82,000 bài pháp từ đức Phật và 2,000 bài pháp từ đệ tử thánh tăng của Phật.

Nguyên văn Pali của kệ 1024 này như sau: “Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto; Caturāsītisahassāni, ye me dhammā pavattino,”[7] tạm dịch như sau: “Tôi đã đón nhận 82,000 bài pháp từ đức Phật và 2,000 bài pháp từ các đệ tử thánh của Người. Giờ đây, tôi đã quen thuộc với 84,000 bài pháp.”

Khi lần theo ngữ cảnh, khái niệm “pháp uẩn” (dhammakkhandha) không hề xuất hiện trong Trưởng lão tăng kệ nêu trên, thực tế xuất hiện ở bản Sớ giải (Atthakatha) của Trưỡng lão tăng kệ. Thực ra, trong ngữ cảnhcủa Trưỡng lão tăng kệ, chỉ có khái niệm “dhammā” dưới hình thức số nhiều xuất hiện với nghĩa “các bài pháp”, “các bài Kinh” hay ‘các lời dạy về chân lý” của đức Phật và các đệ tử thánh của Người, bao gồm các lời dạy dài, vừa hoặc ngắn như một bài kệ 4 câu.

Mặc dù không nêu ra cách thức tính đếm con số cũng như không có bất kỳ giải thích cụ thể gì, Sớ giải (Atthakatha) của Trưỡng lão tăng kệ cho rằng trong Kinh tạng có 21,000 pháp uẩn, Luật tạng có 21,000 pháp uẩn, trong khi Luận tạng có 42,000 pháp uẩn. Cách phân loại số lượng các bài Kinh, Luật, Luận vừa nêu cho thấy tác giả của Sớ giải Trưởng lão tăng kệcó khuynh hướng cho rằng đức Phật giảng Vô tỷ pháp (Abhidhamma) nhiều gấp đôi so với Kinh tạng và Luật tạng gộp lại.

Trên thực tế, đức Phật chỉ giảng dạy Kinh tạng (Sutta Pitaka) và Luật tạng (Vinaya Pitaka), đang khi Luận tạng (Abhidhamma Pitaka) là phần được bổ sung về sau, chứ không do đức Phật trực tiếp giảng dạy. Có thể cách giải thích chủ quan của Sớ giải (Atthakatha) nhằm đề cao Luận tạng, mà theo nghĩa đen là “vô tỷ pháp”, vì là “không có cao gì hơn” nên về số lượng cũng nhiều hơn. Thực tế, nếu so sánh số câu chữ và trang thì 7 tập Luận tạng Pali chỉ  bằng khoảng 1/3 của Kinh tạng Pali. Chúng ta không thể tìm ra 42,000 pháp uẩn trong Luận tạng. Do đó, cách phân chia số lượng pháp uẩn tương ứng với Kinh, Luật, Luận của Sớ giải là không chuẩn.

3. Ý nghĩa “pháp uẩn” và con số 84,000

So với các thuật ngữ bắt đầu bằng con số 84,000 thì thuật ngữ “84,000 pháp uẩn” (八萬四千法蘊) được xem là có nhiều thuật ngữ tương đương nhất, như 84,000 pháp tựu, (八萬四千法聚), 84,000 pháp tạng (八萬四千法藏), 84,000 giáo môn (八萬四千教門) và 84,000 pháp môn(八萬四千法門). Thuật ngữ 84,000 pháp môn gây ngộ nhận nhiều nhất.

Theo Kinh Thắng-man, chánh pháp của Phật thì vô lượng, nhưng được bao hàm trong 84,000 pháp uẩn: “Nay tôi [Thắng-man] nương vào thần lực của đức Phật lại diễn thuyết về ý nghĩa rộng lớn của sự tiếp thu chính pháp.” Đức Phật liền dạy: “Hãy khéo diễn thuyết.” Thắng-man bạch đức Phật rằng: “Tiếp thu chính pháp một cách rộng rãi thì có đến vô lượng, đạt được tất cả Phật pháp, bao gồm 84,000 pháp môn.”[8] Thực ra, trong nguyên tác Sanskrit, chỉ có khái niệm “pháp uẩn” (S: dharmaskandha, C: 法蘊), chứ không có từ “pháp môn.”

Theo nhà nghiên cứu Đinh Phúc Bảo (丁福保), pháp uẩn là khái niệm “chỉ chung cho tất cả giáo pháp được Phật giảng dạy. Giáo pháp hàm tàng đa nghĩa, nên gọi là “pháp tạng” (法藏). Do tập hợp nhiều lời dạy nên gọi là “pháp uẩn”, con số lên đến 84,000.”[9]Theo Phật học Đại từ điển (佛學大辭典) của Đinh Phúc Bảo, 84,000 pháp môn còn được gọi là “bát vạn tứ thiên giáo môn” (八萬四千教門) tức 84,000 giáo môn.[10] Kinh Tâm địa quán, quyển 7, không dùng từ “pháp môn”, mà sử dụng khái niệm “tổng trì môn” (總持門) và cho rằng “84,000 tổng trì môn có khả năng kết thúc các chướng hoặc và tiêu trừ binh ma”.[11]Theo ngữ cảnh này, khái niệm “tổng trì môn” đối lập với “hoặc chướng” (惑障) và “ma chúng” (魔眾), vốn tượng trương cho phiền não (煩惱). Nói cách khác, “vì chúng sinh có 84,000 phiền não nên đức Phật thuyết giảng 84,000 pháp môn để đối trị.”[12] Dẫn chứng trên cho thấy Phật giáo Trung Quốc đã đặt chữ “pháp môn” sau con số 84,000, nhằm ngụ ý rằng có nhiều cách, phương pháp hoặc con đường đạt đến chân lý của đức Phật, mà trên thực tế, các bài kinh được Phật giảng dạy đều xoay quanh nội dung của bát chính đạo.

Phẩm Tựa của Kinh Pháp Hoa ghi rằng: “Pháp sư Diệu Quang này phụng trì tạng Phật pháp,”[13] trong đó “tạng Phật pháp” (佛法藏) chỉ cho kho tàng Kinh điển của Phật, gồm toàn bộ giáo pháp của đức Phật. Phẩm Hiện Bảo Tháp, Kinh Pháp Hoa, có đề cập đến: “thọ trì 84,000 pháp tạng và diễn giảng cho mọi người.”[14]

Luận Câu-xá giải thích rằng sự có mặt của 80,000 pháp uẩn là nhằm trị liệu 80,000 phiền não của con người: “Có tôn giả cho rằng Như Lai đề cập đến 80,000 bộ pháp uẩn, mỗi pháp uẩn có 6,000 bài kệ, như Pháp uẩn túc luận có 6,000 bài kệ. Cũng có tôn giả cho rằng [con số 84,000] chỉ là pháp nghĩa được tuyên thuyết… Kỳ thật mà nói, các hữu tình được giáo hóa có 80,000 loại phiền não. Để trị liệu các phiền não này, Thế Tôn giảng 80,000 pháp uẩn.”[15] Theo giải thích trên, mỗi pháp uẩn được hiểu như một tác phẩm Kinh có đến 6,000 bài kệ! Theo nghĩa này, chúng ta không thể tìm ra được số lượng các bài Kinh nhiều đến thế trong ba kho tàng Kinh điển Phật giáo.

Thực chất, như đã nêu trên, chỉ có 84,000 pháp uẩn, chứ không phải 84,000 pháp môn. Pháp uẩn có thể được hiểu là “một phần của Phật pháp” (a portion of the Norm) hay “bài pháp”, “bài giảng về chân lý”. Theo Từ điển Pali – English do hội Thánh điển Pali xuất bản (tr.338b), pháp uẩn có nghĩa là “các phần của chính pháp” hoặc “các đề tài chính pháp” (chẳng hạn, đạo đức, thiền định, trí tuệ, giải thoát).[16]

Cùng quan điểm nêu trên, các nhà biên tập Đại tạng kinh của đại học Mahidol, Thailand, dịch “pháp uẩn” là “chủ đề Phật pháp”, khi nhận xét về lời Phật dạy như sau: “Những lời dạy của đức Phật suốt 45 năm từ khi giác ngộ cho đến lúc nhập niết-bàn được cho là bao gồm 84,000 chủ đề (dhammakkhandha), và các chủ đề chánh pháp này được tuyển chọn và sắp xếp trong kinh điển mà các Phật tử thường tôn kính cao nhất, được biết là ba kho tàng Phật điển (Tipitaka).”[17]

Học giả Đinh Phúc Bảo có khuynh hướng hiểu “pháp uẩn” là “bài kinh” (經典) khi cho rằng: “Chúng sinh có 84,000 bệnh phiền não nên đức Phật vì trị liệu chúng, tuyên giảng 84,000 bài kinh.”[18]

Làm một bài toán nhân đơn giản, trong suốt 45 năm thuyết pháp của Phật, nếu mỗi ngày, đức Phật dạy 5 bài pháp (365 ngày x 45 năm x 5 bài pháp) thì ta có con số 82,125 bài giảng về chân lý của đức Phật (buddhavacana). Đối chiếu với Kinh tạng Pali, ta khó có thể tìm ra được số lượng 82,125 bài Kinh, ngoại trừ, ta tính trong phần lớn các trường hợp, mỗi bài kệ 4 câu là một bài Kinh ngắn.

Tương tự, con số 2,000 pháp uẩn nêu hiểu là 2,000 lời dạy của các Thánh tăng trong Trưởng lão tăng kệ, Trưởng lão ni kệ và một số bài Kinh/ kệ trong Trường bộ Kinh, Trung bộ Kinh, Tương ưng bộ kinh và Tăng chi bộ Kinh, nỗi trội nhất là các ngài Xá-lợi-phất (Sariputta), Mục-kiền-liên (Moggallana), Ca-chiên-diên (Kaccayana) và A-nan (Ananda). Trong Kinh tạng Pali, chúng ta cũng không thể tìm ra được số lượng 2000 bài Kinh của thánh tăng thời Phật, ngoại trừ, mỗi bài kệ 4-6 câu trong Trưởng lão tăng kệvà Trưởng lão ni kệ được tính là một bài kinh.

Từ đó, có thể thấy, con số 82,000 bài Kinh được Phật giảng và 2000 bài Kinh được thánh tăng giảng chẳng qua chỉ là số ước lượng cho số nhiều, hoặc có thể được biên tập trong quá trình hình thành Tiểu bộ Kinh, vốn là tuyển tập 15 bộ Kinh chủ đề được ra đời muộn nhất so với các bộ thuộc Kinh tạng Pali.

Cũng cần lưu ý rằng trong văn hóa Ấn Độ cổ đại, con số chính xác không phải là điều quan trọng trong phép tính. Do đó, con số 84,000 trong 84,000 pháp uẩn nên hiểu là “số nhiều” và dĩ nhiên là “rất nhiều” (a very great many), chứ không phải là con số thực 84,000.

4. Các thuật ngữ Phật học bắt đầu bằng con số “84,000” (八萬四千)

Trong Phật học Trung Quốc, có một số thuật ngữ bắt đầu bằng con số 84,000 (bát vạn tứ thiên, 八萬四千), tiêu biểu như 84,000 giới (八萬四千戒), 84,000 tâm hành (八萬四千心行), 84,000 vi trùng (八萬四千蟲)...[19] Các giải thích dưới đây cho thấy con số 84,000 không phải là số thực, mà chỉ là cách biểu thị số nhiều.

Con số 84,000 (S: catur-aśīti-sahasra; C: 八萬四千) biểu thị số nhiều

Con số 84,000 thỉnh thoảng được viết là 80,000 (bát vạn) trong văn học Phật giáo Đại thừa. Chẳng hạn, Kinh Hoa nghiêm ghi rằng: “80,000 còn được gọi là 84,000, thậm chí vô lượng hành.”[20] Hoặc “vì phát tâm đại bi, nói đủ 84,000.”[21]

Con số 84,000 được Kinh Hiền kiếp giải thích như sau: “Từ lúc đức Phật mới phát tâm [bồ-đề] đến lúc phân chia xá-lợi, có 350 độ môn, mỗi độ môn đều có 6 ba-la-mật, hợp thành 2,100, lại phối hợp với 4 phần, tạo thành số 8,400, rồi 1 biến và 10 hợp, ta có con số 84,000.”[22]

Theo nhà nghiên cứu Đinh Phúc Bảo, “con số 84,000 là phép tính của Ấn Độ, biểu thị số nhiều của sự vật, thường được biết đến là 84,000, gọi tắt là bát vạn (80,000). Chẳng hạn, khi nói về nhiều phiền não, ta có thuật ngữ 84,000 trần lao; khi nói về nhiều giáo môn, ta có 84,000 pháp môn; khi nói về độ cao của núi Tu-di, ta có 84,000 do-tuần; và khi nói về tuổi thọ của Trời phi tưởng, nhân thọ ở kiếp sơ, ta có 84,000 tuổi.”[23]

Cũng theo cách giải thích vừa nêu, Đại từ điển điện tử Phật Quang cho rằng: “Con số 84,000 chỉ là hình dung từ chỉ cho số lượng cực đa, cũng gọi là bát vạn [80,000]. Chủng loại phiền não cực đa nên dụ xưng là 84,000 phiền não, hay 84,000 trần lao. Giáo pháp được Phật giảng dạy với ý nghĩa sâu sắc thường được gọi chung là 84,000 pháp môn (hoặc 80,000 pháp môn), 84,000 pháp tạng (hoặc 80,000 pháp tạng), 84,000 pháp uẩn (hoặc 80,000 pháp uẩn).”[24]

84,000 phiền não (八萬四千煩惱)

Còn gọi là 84,000 bệnh (八萬四千病), hoặc 84,000 trần lao (八萬四千塵勞), hoặc 84,000 lao trần (八萬四千勞塵), hoặc 84,000 sai biệt (S:caturaśītisahasra-prakāra-bheda, 八萬四千差別) là thuật ngữ Phật học được sử dụng thay thế “84,000 phiền não” trong vài ngữ cảnh nhất định.Luận chỉ quán ghi rằng: “Trong mỗi trần có 84,000 cửa trần lao”[25] đối lập với Phật pháp thì có 84,000 cửa Phật pháp. Đinh Phúc Bảo giải thích rằng: “dùng bệnh để dụ cho 84,000 phiền não”.[26] Do đó, khái niệm “bệnh” (病) ở đây chỉ cho “phiền não”[27] vốn là tật bệnh của tâm, mà người tu học Phật cần nỗ lực chuyển hóa. Theo Luận Trí độ: “Trí tuệ ba-la-mật có khả năng chuyển hóa 84,000 bệnh [phiền não] căn bản.”[28]

Về cách tính 84,000 phiền não, Đại từ điển điện tử Phật Quang lý giải như sau: “Vì phiền não vốn làm ô nhiễm chân tính của con người, làm cho con người bị phiền nhọc, nên gọi là trần lao. Chúng sinh bị tà kiến, phiền não sai sử không dứt, xoay vần trong sinh tử, không có kết thúc. Luận về căn bản của trần lao, không quá 10 kiết sử. Mỗi kiết sử đều có 1 kiết sử chính và 9 kiết sử phụ, tạo thành 100 kiết sử. Nhân với ba đời (quá khứ, hiện tại, vị lai) có con số 300 kiết sử. Mỗi thời với 100 kiết sử đều lấy 1 kiết sử chính và 9 kiết sử phụ, tạo thành con số 2100 kiết sử. 3 tâm (tham, sân, si) và 4 loại chúng sinh đều có đủ 2100 kiết sử, cộng thành 8400 phiền não. Phối hợp với 4 đại và 6 trần (sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp) mỗi loại có 8400, ta có con số 84,000 trần lao.”[29]

Trong thuật ngữ Phật học Trung Quốc, trần lao là tên gọi khác của phiền não, vì phiền não làm nhơ uế chân tính của con người, làm cho con người bị phiền nhọc.[30]

Dựa vào Abhidhamma của Phật giáo Thượng tọa bộ, trên thực tế, chỉ có 52 tâm sở, tức thái độ tâm lý, trong đó, chỉ có 14 tâm sở bất thiện, tức phiền não (1. Si, 2. Vô Tàm, 3. Vô Quý, 4. Phóng Dật, 5. Tham, 6. Tà Kiến, 7. Ngã Mạn, 8. Sân, 9. Ganh Tỵ, 10. Xan Tham, 11. Lo Âu, 12. Hôn Trầm, 13. Thụy Miên, 14. Hoài Nghi). Các tâm sở còn lại bao gồm: 7 tâm sở biến hành (Sabbacittasàdhàranà),[31] 6 tâm sở biệt cảnh (Pakinnakacetasika) và[32] 25 tâm sở tịnh quang (Sobhanacetasika). 25 tâm sở tịnh quang gồm có 19 tâm sở thiện,[33] 3 tâm sở tiết chế,[34] 2 tâm sở vô lượng (1. Bi, 2. Hỷ) và 1 tâm sở tuệ căn (tuệ căn).[35]

Do đó có thể hiểu, 84,000 bệnh phiền não trong Luận Trí độ chỉ cho “nhiều” phiền não, mà theo Abhidhamma gồm có 14 loại phiền não, chứ thực tế thì không có 84,000 phiền não.

84,000 tướng [hảo]

Theo Quán vô lượng thọ Kinh, “đức Phật A-di-đà có 84,000 tướng [hảo], mỗi mỗi tướng đều trang nghiêm, đẹp đẽ, có thể phóng ra 84,000 ánh sáng.”[36] Ở đoạn khác, Quán vô lượng thọ Kinh còn cho rằng: “Đức Phật Vô lượng thọ có 84,000 tướng, mỗi tướng đều có 84,000 tướng đẹp tùy hình.”[37]  Nhà nghiên cứu Đinh Phúc Bảo cho rằng “Đối với liệt ứng thân (tức Hóa thân Phật) thì có 32 tướng và 80 vẻ đẹp, đang khi đối với ứng thân thì có 84,000 tướng hảo.”[38]

Theo Vãng sinh yếu tập, quyển thượng, đối lập với 80,000 tướng hảo của Phật A-di-đà thì có 84,000 khổ của chúng sinh trong địa ngục vô gián: “Địa ngục vô gián trong phạm vi 80,000 do-tuần, cuộc sống khổ đau cũng có đủ 80,000 loại khổ, nên cũng gọi là 80,000 địa ngục.”[39]

Các dữ liệu nêu trên cho thấy con số 84,000 là từ hình dung về con số nhiều, mà theo Phật học thường kiến từ vựng, “từ hình dung số mục nhiều vốn là ngôn ngữ thói quen thường được người Ấn Độ sử dụng. Trong Kinh Phật cũng thường sử dụng con số này để mô tả về số nhiều. chứ thật ra không có con số 84,000 xác thực.”[40]

84,000 tháp (八萬四千塔)

Theo Luật Thiện Kiến Tỳ-bà-sa (善見律毘婆沙), sau khi đức Phật nhập niết-bàn, đại đế Asoka sắc dựng 84,000 bảo tháp, tôn thờ xá-lợi của đức Phật. Cả Pháp Hiển truyện của ngài Pháp Hiển và Đại đường Tây Vức ký của ngài Huyền Trang cũng đề cập đến con số nêu trên.[41] Phẩm Dược Vương thuộc Kinh Pháp Hoa đề cập đến 84,000 bình báu đựng xá-lợi Phật và tháp xá-lợi như sau: “Sau khi lửa thiêu tắt, thâu nhặt xá-lợi, làm 84,000 tráp báu để xây 84,000 tháp [xá-lợi].”[42]

Theo Kinh Đại bát-niết-bàn thuộc Kinh Trường Bộ, sau khi đức Phật nhập vô dư niết-bàn, xá-lợi của ngài được chia làm 8 phần, dành cho tám vị vua quy y với Phật xây tháp tôn thờ trong vương quốc của mình. Tương truyền, đại đế Asoka cho khai quật 8 tháp xá-lợi này và phân toàn bộ xá-lợi của Phật thành 84,000 phần và sắc dựng 84,000 tháp thờ xá-lợi của đức Phật trên toàn nước Ấn Độ. Hiện có quá ít dữ liệu khảo cổ học chứng minh về sự tồn tại của 84,000 tháp xá-lợi, tương truyền do đại đế Asoka sắc dựng nêu trên.

Kết quả khai quật bởi các nhà khảo cổ Anh, Ấn Độ và Nepal cho thấy hiện chỉ có 19 trụ đá Asoka (269 TTL-232 TTL) với 33 sắc dụ[43] còn hiện hữu, trong đó chỉ có 6 trụ đá có hình tượng sư tử, tượng trưng cho chân lý của Phật. Chiều cao trung bình của các trụ đá này khoảng 12-15m (tức 40-50 feet) và nặng khoảng 50 tấn/ trụ và khoảng cách địa dư của 39 địa điểm[44] mà các trụ đá này được dựng, có khi đến hàng trăm dặm.[45]

Do đó, có thể thấy con số 84,000 tháp chỉ là cách nói “nhiều” tháp Phật, chứ không phải là số 84,000 tháp xác thực. Tương tự, khái niệm “pháp môn” của Phật giáo Trung Quốc trong thuật ngữ  84,000 pháp môn chỉ là cách dịch thoát nghĩa từ Sanskrit “dharmaskandha” vốn có nghĩa là “pháp uẩn”, mà trong ngữ cảnh này, nêu hiểu đơn thuần là “lời pháp” hay “lời Kinh” bất luận dài hay ngắn, thậm chí chỉ là một bài kệ 4 câu. Trong mọi ngữ cảnh, không thể dịch “dharmaskandha” là “pháp môn” như thường thấy trong văn học Phật giáo Trung Quốc.

***

Nói tóm lại, từ các dữ liệu nêu trên, tôi cho rằng đức Phật chưa từng giảng 84,000 pháp môn như Trung Quốc đã dịch thoát ngữ và truyền bá. Đức Phật chỉ truyền dạy Tứ thánh đế,[46] trong đó, bát chính đạo,[47] còn gọi là “trung đạo” (majjhimaa patipada) của đời sống đạo đức (dhammacariya) hay đời sống cao thượng (brahmacariya), vốn được xem là độc lộ (ekayano aya'm maggo), dẫn đến sự thanh tịnh (suddhi), đưa đến giác ngộ trọn vẹn(sambodha) và giải thoát toàn triệt (nibbana).[48]

Tôi xin trích dẫn ba bài kệ trong Kinh Pháp cú[49] nhằm khẳng định rằng ngoài bát chính đạo, không có pháp môn thứ hai (huống hồ là 84,000 pháp môn) trong Kinh tạng Pali, đồng thời, kết thúc bài viết này:

273. Bát chính đạo là đường độc lộ

Chân lý thì Tứ đế cao sâu

Lìa tham ái – quả nhiệm mầu

Chứng nên pháp nhãn dẫn đầu hai chân.

274. Bát chính đạo không đường nào khác

Tuệ cao siêu, giải thoát, tịnh thanh

Noi theo đường ấy thực hành

Não phiền dứt sạch, ma quân quy hàng.

275. Theo chính đạo khổ đau chấm dứt

Các chướng duyên kết thúc dễ dàng

Như Lai chỉ rõ con đường

Trí tuệ tăng trưởng, không còn tái sinh.

Chùa Giác Ngộ, 27-2-2015

TNT

TU HỌC: NÓI, NGHE, ĐỌC, VIẾT

Nguyên Giác

Ảnh minh họa (Internet)

Đôi khi, tôi đọc kinh, và đôi khi đọc thơ. Thường là vào sáng sớm, hay giấc khuya, khi không gian tĩnh lặng. Từng chữ đọc lên trong tâm, đọc thầm lặng, nghe âm vang ngấm toàn thân. Nhấp một ngụm trà, để nghe chữ tan vào hồn. Trong lòng thanh thản, nhìn thấy từng chữ khởi lên trong tâm, nhìn thấy từng nghĩa trải trên trang giấy. Trong cái tịch lặng của đêm và cái âm vang của chữ trong tâm mình không còn biên giới – nơi đó, không gọi được là tịch hay động.

Những lúc đó, nghe bên tai như có âm vang lạ, một bên tai phải. Phải chăng trong tịch lặng của đêm vẫn có âm vang riêng… Đôi khi tiếng xe chạy ngoài phố vụt qua, tiếng vọng từ xa tới và rồi lại rơi vào tịch lặng. Từng chữ một lặng lẽ, có sức mạnh riêng. Tuyệt vời là ngôn ngữ.

Đôi khi, tôi được nghe ngâm thơ trong các buổi văn nghệ. Nhiệm vụ của tôi thường là phóng viên, và do vậy, khi nghe ngâm một bài thơ là cố gắng tìm ghi lại ít nhất hai câu thơ.  Như thế, bản tin sẽ có sức linh động riêng. Vấn đề là, tiếng đàn, tiếng sáo thường át mất giọng người ngâm thơ. Và ngay cả khi không có nhạc đệm, giọng người ngâm thơ lại có khi cách điệu, và rồi có những chữ không nghe rõ.

Tôi nghiệm ra rằng, đọc chữ viết trên giấy tiện hơn là nghe. Khi đọc, có thể đọc đi, đọc lại nhiều lần, nếu gặp câu phức tạp, chưa rõ nghĩa. Còn nghe, khi người ngâm thơ đã sang câu khác, không cách nào chúng ta nghe lại được khoảnh khắc trước đó.

*

Và kinh sách cũng thế. Tôi ưa thích đọc kinh, đọc sách… hơn là nghe băng giảng. Nói như thế, không có nghĩa gì là kỳ thị. Chỉ là vấn đề tiện lợi thôi. Tôi vẫn ưa thích đặc biệt một số chương trình trên YouTube, đặc biệt là video “Phật pháp nhiệm mầu - Thầy Thích Trúc Thái Minh.”

Trọn băng video này thật toàn hảo. Từ cách bố trí ánh sáng, nhạc đệm, câu hỏi, cách điều hợp và trả lời rất mực tự nhiên. Tôi chú ý tới Thầy Thích Trúc Thái Minh vì Thầy trước khi xuất gia với Hòa Thượng Thích Thanh Từ là một giảng viên Đại học ở Hà Nội – nghĩa là người Miền Bắc, như thế, lúc đó là hy hữu. Thêm nữa, bạn gái của Thầy, một thời gian sau cũng xuất gia.

Chùa Hoằng Pháp thực hiện được những chương trình như thế thật là tuyệt vời. Vấn đề là, khi cần trích dẫn cho một bài viết, chúng ta không tham khảo dễ dàng từ các băng nói và các băng hình. Bởi vì, chúng ta không thể nói rằng vị Thầy này, hay vị Ni kia nói chuyện này hay chuyện kia trên băng giảng ở link này hay ở link kia, ở phút thứ mười mấy hay phút thứ hăm mấy.

Bất tiện là, một băng giảng dài cả giờ đồng hồ, chúng ta không thể nghe trọn băng chỉ để tìm hiểu một vấn đề đơn giản. Bất tiện nữa là, khi sử dụng chức năng tìm kiếm trên Internet, chúng ta có thể dò tìm một chữ hay một nhóm chữ, nhưng không thể dò tìm một câu nói được nói trong một băng giảng.

Nhưng nói vẫn là một phương tiện hoằng pháp thích nghi cho nhiều trường hợp. Thí dụ, người bệnh có thể không ngồi đọc được, tất nhiên ưa nghe hơn. Và nhiều trường hợp khác.

*

Có một vấn đề: người nghe băng giảng hay xem băng hình có thể có một số thành kiến. Và do vậy, việc tìm hiểu kinh sách phức tạp hơn. Thí dụ, có người ưa thích nghe giảng bằng giọng Huế hay giọng Sài Gòn, giọng Bắc Kỳ 54… và rồi dị ứng khi nghe giọng Bắc Kỳ 75, hay giọng Nghệ Tĩnh. Thí dụ, có người ưa thích dự các lớp Thầy này hay Thầy kia giảng chỉ vì Thầy đẹp trai, giỏi kỹ năng hùng biện, thỉnh thoảng biết ngâm vài câu thơ hay vài câu đùa giỡn.

Trong khi đó, khi chúng ta ngồi đọc trên giấy, tất cả các yếu tố bên lề đó đều biến mất. Trong chữ và câu trên sách, chỉ có chữ và câu trên sách. Không có những yếu tố sân khấu, tuy cần thiết cho một loại hình nghệ thuật khác, nhưng thực sự không cần thiết để hiểu ý kinh…

Sau này tôi dò ra rằng Đức Phật rầy các nhà sư thuyết pháp với giọng ca kéo dài. Đó là Kinh Tăng Chi Bộ, Chương Năm Pháp, trích:

“Này các Tỷ-kheo, có năm điều nguy hại với người thuyết pháp với giọng ca kéo dài. Thế nào là năm?

- Tự mình say đắm trong âm giọng ấy;

- Làm người khác say đắm trong âm giọng ấy;

- Các người gia chủ phê bình: "Như chúng ta hát, cũng vậy, các Sa-môn Thích tử này ca hát";

- Vì vị ấy cố gắng rèn luyện cho âm thanh điêu luyện nên mức thiền định của vị ấy bị gián đoạn;

- Làm gương xấu để các thế hệ sau bắt chước.

Này các Tỷ-kheo, có năm điều nguy hại với người thuyết pháp với giọng ca kéo dài.” (1)

*

Một lần, tôi thưa vói bác Mật Nghiêm Đăng Nguyên Phả, một vị đại cư sĩ từng gánh vác nhiều Phật sự ở Quận Cam, và là Hội trưởng Hội Phật Học Đuốc Tuệ. Tôi là người ngoài hội, nên nói chỉ là nói thôi, thêm nữa không thể nào biết nội bộ điều hành trong hội ra sao.

Tôi nói rằng, thưa bác Mật Nghiêm, hội trước giờ, mỗi tháng cung thỉnh một vị thầy từ xa tới để giảng vài tiếng đồng hồ. Các Phật tử trong hội hoan hỷ tới nghe giảng. Nói chung, rất tốt, vì là hoằng pháp.

Nhưng tôi nói rằng, đây là ý chơn thật, làm như thế, chúng ta không quảng bá hết cho giới trẻ. Vì các em có em không nghe được tiếng Việt nữa, có em chỉ nghe được ở mức giao tiếp, và ngay cả khi em nào sang Mỹ năm 15 tuổi mà nghe những chữ Hán-Việt là bế tắc ngay. Đó là chưa kể, nếu Thầy nói giọng địa phương khó nghe. Và đó là lý do giới trẻ không tham dự, chỉ trừ lứa trung niên trở lên.

Nơi đây, tôi xin khai triển thêm ý này. Vì lúc đó, cùng ngồi xe với bác Mật Nghiêm trên đường tới thăm cụ Trần Văn Kha, không có thì giờ giải thích.

Ý là thế này, nếu quý bác muốn nghe giảng, trên YouTube có sẵn 24 giờ, ngồi nhà nghe tiện lợi hơn, vì nếu khó hiểu, có thể nghe đi nghe lại. Trong khi đó, có thể xin vị Thầy phương xa đó viết một bài viết, nếu được song ngữ Anh-Việt là tốt nhất, và nếu Thầy chỉ viết được tiếng Việt thì nên nhờ người dịch sang Anh ngữ. Các bài viết hàng tháng này đặt trên bàn bọn trẻ, chỉ cần nói rằng ba má thương con và muốn con đọc bài song ngữ này.

Hãy nhớ rằng, tại Hoa Kỳ, có nhiều (nghĩa là, không phải một) kênh truyền hình của các tôn giáo hệ Ky Tô phát sóng 24 giờ; và các em nghe tiếng Mỹ dễ dàng hơn nghe tiếng Việt. Đó là chưa kể trên FaceBook và email các em hằn là tràn ngập các chiêu dụ bằng Anh ngữ từ những tôn giác khác. Nếu chúng ta không tìm kinh sách cho các em đọc, chớ ngạc nhiên vì sao các em rời bỏ Đạo Phật.

Và rồi cuối mỗi năm, quý bác trong hội có thể tổ chức một buổi hội ngộ, cung thỉnh tất cả các thầy đã góp sức hội trong việc hoằng pháp.

*

Nhiều năm nay, tôi đã trình bày với nhiều người về một ước mơ. Rằng tất cả các tăng, ni, cư sĩ từ trong tới ngoàì nước, đều nên rèn luyện kỹ năng viết. Tôi ước mơ rằng tất cả đều có thể viết hay như những người mà tôi say mê tìm đọc (và cũng để học theo), trong đó có quý cư sĩ Cao Huy Thuần, Đỗ Hồng Ngọc… Tập viết hoài, tất sẽ giỏi. Vấn đề là, nhiều Thầy chỉ ưa thích lên YouTube nói, không ưa viết.  Điều này bất lợi vô cùng.

Như trường hợp hai vị thiền sư nổi tiếng -- Nhất Hạnh và Thanh Từ -- ban đầu đều sử dụng ngòi bút. Viết sách, in sách. Hãy hình dung rằng, nếu hai vị thầy này chỉ thuần sử dụng ngôn ngữ nói, và không viết một chữ nào… có lẽ hai dòng Thiền Làng Mai và Trúc Lâm không xuất hiện, và nếu có hẳn là không vững mạnh như hiện nay.

Nói như thế, không có nghĩa là bài bác ngôn ngữ nói. Đức Phật ngày xưa chỉ nói, không viết, vì lúc đó chưa có chữ. Ngài A Nan cũng thế, dùng ngôn ngữ nói để trùng tuyên chỉ vì chưa có chữ.

Bài viết tiện lợi, vì chúng ta đọc nhanh hơn là nghe. Đọc lại cũng tiện, ghi chú bên lề sách cũng tiện (tôi có bệnh này, hễ đọc sách là ghi chú), trích dẫn cũng tiện.

Riêng phần quý Thầy, khi quý Thầy nói, là lấy trí nhớ để nói. Tất nhiên có khi quý Thầy nhớ nhầm, và như thế là giảng không đúng. Nhưng khi quý Thầy ngồi xuống viết, tất nhiên sẽ cẩn trọng hơn, sẽ tham khảo nhiều hơn, sẽ tra từ điển kỹ hơn, và văn viết thường không có lỗi, hay rất ít lỗi so với văn nói. Trừ phi, quý Thầy viết sẵn và chỉ đọc lại trên băng giảng hay trên YouTube; nhưng có bao nhiêu vị như thế, hay chỉ là một dàn bài sơ lược và rồi nói theo trí nhớ…

Thí dụ, chúng ta từng nghe một số Thầy nói rằng con số 84.000 pháp môn là do Phật Giáo Trung Quốc đặt để ra. Đó là quý Thầy nói theo trí nhớ; tuy nhiên, nếu quý Thầy ngồi viết, hẳn là có thể tham khảo kỹ hơn và sẽ không quy lỗi cho Phật Giáo TQ như thế (dĩ nhiên, chúng ta sẽ chấp nhận cần gỡ bỏ sư tử đá kiểu TQ ra khỏi chùa để thay bằng con nghê Việt cổ).

Vì Ngài Ananda trong Trưởng Lão Tăng Kệ -(Thag 1024) đã nói:

82,000 Teachings from the Buddha

I have received;

2,000 more from his disciples;

Now, 84,000 are familiar to me. (2)

Dịch:

82,000 pháp dạy từ Đức Phật

Tôi đã thọ nhận;

Thêm 2,000 pháp nữa từ các môn đệ của Ngài;

Bây giờ, 84,000 pháp đã quen thuộc với tôi.

Có lẽ, nên thấy, con số 84.000 này không có nghĩa là pháp môn. Chữ gốc là:

"84,000 dhammakkhandha" (Dhamma teachings).

Có thể chăng, nên hiểu là 84.000 bài pháp, hay 84.000 đoạn pháp?

Bởi vì, Đức Phật đã nói trong kinh “Yuganaddha Sutta: In Tandem” (Bản dịch của HT Thích Minh Châu trong Tăng Chi Bộ, Chương Bốn Pháp: Gắn Liền, Cột Chặt) rằng, đường vào đạo chỉ có 4 lối vào: thứ nhất, là chỉ trước, quán sau; thứ hai, quán trước rồi chỉ sau; thứ ba, chỉ quán đẳng dụng; và thứ tư, tâm đột ngột hỗn loạn, và rồi lắng xuống, đường đạo hiện ra trong tâm. (Ghi nhận: có phải lối vào đạo thứ tư là của Tổ Sư Thiền, khi các tổ dạy thiền thường làm khởi nghi tình trong tâm đệ tử nhiều năm hay nhiều tháng, và rồi nói rằng hễ nghĩ ngợi là sai…?)

Nơi đây, chỉ muốn thưa rằng, nếu quý Thầy viết, sẽ tham khảo kỹ hơn; trong khi nói, nếu chỉ thuần dựa vào trí nhớ, tất có lỗi. Đó cũng là lý do, tôi ưa thích đọc hơn là nghe.

*

Tuy nhiên, bao giờ cũng vậy, nếu chúng ta không trình bày cho đẹp, tất nhiên không thu hút được. Thí dụ, nếu làm một phim, với bố cục rời rạc, với hình ảnh không nối kết hợp lý, nếu nhạc không hay, nếu diễn viên không đẹp… chúng ta sẽ không hoằng pháp được. Vì các phương tiện truyền thông  bây giờ đã rất mực đa diện. Chữ viết chỉ là một phần trong nỗ lực hộ pháp và hoằng pháp.

Nhưng đã nói ở trên, Đức Phật đã quở rằng chớ có “thuyết pháp với giọng ca kéo dài.” Vậy thì, cái đẹp có bị rầy không? Vì nếu ca khúc dở (giọng ca không kéo dài), khán giả sẽ bỏ ra về hết. Thế là hỏng.

Trong khi đó, Đức Phật khi dạy Bát Quan Trai Giới đã cấm “Không ca múa hát xướng và đến xem nghe.”

Như thế, nếu chúng ta đi xem phim, xem kịch, xem văn nghệ… hay sáng tác cũng sẽ là hỏng. Xem “Uposatha Sila: The Eight-Precept Observance.” (3)

Trong bản văn trên cũng giải thích, “Trong mọi trường hợp, chớ lắng nghe cũng như chớ có xem [trình diễn sân khấu] là tốt nhất. Việc nghe hay hát các ca khúc là phạm giới, ngoại trừ các ca khúc mang pháp nghĩa, gây được lòng tin khởi lên cũng như làm cho sinh tâm nhàm chán nỗi khổ cuộc đời. Thí dụ, một Đại sư Trưởng lão nghe một nữ nô lệ hát về nỗi khổ đời cô. Khi Trưởng lão này nghe, ngài nhàm chán khổ não và thành tựu đaọ quả. Loại ca khúc này có thể lắng nghe và không nguy hại.”

Thật khó để có các tác phẩm nghệ thuật như thế. Tuy nhiên, chỗ này chúng ta cần ghi nhận rằng, câu chuyện nhìn thấy một nữ nghệ sĩ múa hát đã  làm một vị Trưởng lão đắc quả A La Hán trong Trưởng Lão Tăng Kệ (Tha 267-270) được Hòa Thượng Thích Minh Châu dịch sang Việt ngữ cho thấy tác dụng nghệ thuật có thể dùng cho đạo pháp. (4)

Có thực rằng, cái đẹp chỉ là để dẫn chúng ta nhàm chán cõi khổ này? Hình như không phải. Vấn đề là, Đức Phật đã định nghĩa cái đẹp như thế nào? Thí dụ, khi nhìn một đoá hoa đẹp, khi nghe một ca khúc hay… nghĩa là, mỹ học dưới cái nhìn của Đức Phật là gì?

Chúng ta thường hiểu rằng, những gì mắt chúng ta ưa thấy, tai chúng ta ưa nghe là đẹp. Thí dụ, một thiếu nữ đẹp, thường là do phước đức vun trồng từ kiếp trước. Nhưng cái đẹp theo Đức Phật tuyên thuyết trong Kinh Pháp Cú là, theo bản dịch trên Buđhanet.net:

262. Not by eloquence alone or by lovely countenance is a person beautiful if jealous, boastful, mean.

263. But ‘beautiful’ is called that one in whom these are completely shed, uprooted, utterly destroyed, a wise one purged of hate. (5)

Dịch:

262. Không phảỉ vì nói khéo, không phải vì cái khuôn mặt đẹp bề ngoaì, mà một người được xem là thành tựu, nếu y ghen tỵ, khoe khoang, hung hăng...

263. Nhưng gọi là đẹp đối với người đã hoàn toàn cắt bỏ, nhổ rễ, hoàn toàn phá hủy những tính xấu đó; người trí tuệ đã hết hẳn sân rồi.

Nghĩa là, cái đẹp chỉ là thuần túy dẹp bỏ tham sân si? Thế còn, khi nhìn đóa hoa đẹp thì sao? Có dính gì tới tham sân si?

Thực sự, Đức Phật có chỗ đã dạy rằng cái đẹp là cái nhìn, cái thấy đơn sơ, khi người nhìn và người nghe đã xa lìa cái dục. Đó là khi chúng ta nhìn bờ biển đẹp, nhìn đóa hoa đẹp, nghe ca khúc hay, đọc câu thơ hay… và không một niệm dục nào khởi lên. Nghĩa là, đẹp là đẹp, tự thân các pháp là đẹp, khi chúng ta nhìn, chung ta nghe và không khởi lên một tâm phân biệt so đo nào. Thế giới tự thân là Niết bàn, là đẹp rực rỡ… chỉ vì tâm chúng ta làm hỏng thôi. Cõi Ta Bà là Niết Bàn? Câu này đúng là ngôn ngữ của Lục Tổ Huệ Năng, của Tam Tổ Tăng Xán.

Trong khi “Nibbedhika (Pariyā ya) Sutta” -- bản Anh dịch của Piya Tan trích:

“The thought of passion is a person’s sensuality:

There is no sensuality in what is beautiful (citra) in the world.

The thought of passion is a person’s sensuality:

What is beautiful in the world remain as they are.

So here the wise remove the desire for them.” (6)

Trong khi đó, bản Anh dịch của ngài Thanissaro Bhikkhu là, trích lời Đức Phật dạy:

“The passion for his resolves is a man's sensuality, not the beautiful sensual pleasures found in the world. The passion for his resolves is a man's sensuality. The beauties remain as they are in the world, while the wise, in this regard, subdue their desire.” (7)

Bản Việt dịch của Hòa Thượng Thích Minh Châu trong Tăng Chi Bộ Kinh, Chương Sáu Pháp, Kinh Một Pháp Môn Quyết Trạch:

“Các tư duy tham ái,  
Là dục của con người,  
Các hoa mỹ ở đời,  
Chúng không phải là dục,  
Các tư duy tham ái  
Là dục của con người,  
Các hoa mỹ an trú 
Như vậy ở trên đời,  
Ở đây những bậc Trí,  
Nhiếp phục được lòng dục.” (8)

Nghĩa là, thế giới tự thân là đẹp. Khi chúng ta nhìn một đóa hoa đẹp, nghe một ca khúc hay, và trong tâm không khởi lên dục niệm tham ái nào, sẽ thấy thế giới tự thân là đẹp.

*

Câu hỏi rằng, khi chúng ta nhìn hoa, nhìn biển… và trong tâm chưa khởi lên bất cứ niệm nào, chưa khởi lên cái gì về “tôi nhìn” và “cái được tôi nhìn”… chính ngay khi đó, trong tâm của bạn, đó là cõi tâm không có hôm nay, không có ngày mai. Lúc đó, tâm bạn là kinh vô tự, vì không có một chữ nào vướng trong tâm. Đó là khi chưa có dục niệm khởi.

Vậy thì, khi có dục niệm khởi thì sao? Thí dụ, chúng ta nghe ca khúc buồn, chợt mủi lòng, nhìn thấy thiếu nữ đẹp, chợt quyến luyến… Lúc đó, là sinh tử luân hồi.

Nên thấy: trước khi dục niệm khởi, đó là cõi tâm mà Lục Tổ Huệ Năng chỉ vào, rằng phải thấy tánh, tức là tâm vô tâm, nương vào đó mà tu, khi ngài đọc kệ:

Bồ-đề vốn chẳng cây,

gương sáng cũng chẳng phải là đài

Xưa nay không một vật,

nơi nào dính bụi trần?

Nơi tâm đó, không có gì để tu hết. Nhưng nếu không bảo nhậm được tâm này, phải dùng tới Bát Chánh Đạo mà tu.

Do vậy, trở lại kinh này -- trong 2 bản Anh dịch, và bản Việt dịch của Thầy Thích Minh Châu -- có nói rằng, Đức Phật dạy là phải biết (nhận ra) các dục duyên khởi, dục sai biệt, dục dị thục, dục đoạn diệt… Kinh này rất dài, Đức Phật gọi đó là Thể nhập pháp môn, sử dụng Bát Chánh Đạo để thanh lọc tâm.

Chúng ta ở trên có nói về Ngài Huệ Năng, khi ngài chỉ vào tự tánh vốn thanh tịnh.

Có thể tóm tắt một lời về pháp Thiền của Ngài Huệ Năng hay không? Có lẽ, có thể nói đơn giản là "pháp vô niệm."

Trong bài viết "Lục Tổ Huệ Năng: Pháp Môn Vô Niệm," tác giả Tâm Thái tóm lược về Pháp Bảo Đàn Kinh:

"Vô niệm là đối với niệm mà không niệm... Này Thiện tri thức, người ngộ được pháp vô niệm thì muôn pháp đều thông, người ngộ được pháp vô niệm thì thấy cảnh giới của chư Phật, người ngộ được pháp vô niệm thì đến địa vị Phật." (9)

*

Có kinh nào trong Tạng Pali nói tương tự như thế chăng? Có phải khi Đức Phật giảỉ thích về cái đẹp như chúng ta đã nói ở trên là “pháp vô niệm”? Hay khi Đức Phật nói Kinh Bahiya là pháp vô niệm? Và rồi khi dục niệm khởi lên, Đức Phật nói về pháp đối trị khi dục niệm khởi bằng Bát Chánh Đạo…

Xin ghi nhận rằng trong Kinh Tương Ưng,  Đức Phật đã dạy về “pháp vô niệm.”

Trong Saṃyutta Nikāya 35, bản Anh dịch của Ngài Bodhi Bhikkhu, có các đoạn sau:

“Bhikkhus, I will teach you the way that is appropriate for uprooting all conceivings. Listen to that and attend closely, I will speak….”– xin xem nhiều đoạn trích phần Anh dịch ở ghi chú (10).

(Dịch: Các sư, ta sẽ dạy các sư phương pháp thích nghi để nhổ gốc rễ tất cả các niệm. Hãy nghe và theo dõi kỹ, ta sẽ nói…)

Bản Việt dịch của Hòa thượng Thích Minh Châu là Tương Ưng Sáu Xứ, Phần Một - Năm Mươi Kinh Thứ Nhất, trích:

“2) -- Này các Tỷ-kheo, Ta sẽ thuyết cho các Ông con đường thích hợp đưa đến nhổ lên tất cả tư lường (sabbamannità). Hãy lắng nghe và suy nghiệm kỹ, Ta sẽ giảng.

3) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là con đường thích hợp đưa đến nhổ lên tất cả tư lường?

4-6) Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo không tư lường con mắt, không tư lường trên con mắt, không tư lường từ con mắt, không tư lường: "Con mắt là của ta". Vị ấy không tư lường các sắc, không tư lường trên các sắc, không tư lường từ các sắc, không tư lường: "Các sắc là của ta". Vị ấy không tư lường nhãn thức, không tư lường trên nhãn thức, không tư lường từ nhãn thức, không tư lường: "Nhãn thức là của ta". Vị ấy không tư lường nhãn xúc, không tư lường trên nhãn xúc, không tư lường từ nhãn xúc, không tư lường: "Nhãn xúc là của ta". Do duyên nhãn xúc khởi lên cảm thọ gì, lạc, khổ hay bất khổ bất lạc; vị ấy không tư lường cảm thọ ấy, không tư lường trên cảm thọ ấy, không tư lường từ cảm thọ ấy, không tư lường: "Cảm thọ ấy của ta".... Tai... Mũi...

7-8) ... Vị ấy không tư lường lưỡi, không tư lường trên lưỡi, không tư lường từ lưỡi, không tư lường: "Lưỡi là của ta". Vị ấy không tư lường các vị, không tư lường trên các vị, không tư lường từ các vị, không tư lường: "Các vị là của ta". Vị ấy không tư lường thiệt thức, không tư lường trên thiệt thức, không tư lường từ thiệt thức, không tư lường: "Thiệt thức là của ta". Vị ấy không tư lường thiệt xúc, không tư lường trên thiệt xúc, không tư lường từ thiệt xúc, không tư lường: "Thiệt xúc là của ta". Do duyên thiệt xúc khởi lên cảm thọ gì, lạc, khổ hay bất khổ bất lạc; vị ấy không tư lường cảm thọ ấy, không tư lường trên cảm thọ ấy, không tư lường từ cảm thọ ấy, không tư lường: "Cảm thọ ấy là của ta".

9) ... Vị ấy không tư lường ý, không tư lường trên ý, không tư lường từ ý, không tư lường: "Ý là của ta". Vị ấy không tư lường các pháp, không tư lường trên các pháp, không tư lường từ các pháp, không tư lường: "Các pháp là của ta". Vị ấy không tư lường ý thức, không tư lường trên ý thức, không tư lường từ ý thức, không tư lường: "Ý thức là của ta". Vị ấy không tư lường ý xúc, không tư lường trên ý xúc, không tư lường từ ý xúc, không tư lường: "Ý xúc là của ta". Do duyên ý xúc khởi lên cảm thọ gì, lạc, khổ hay bất khổ bất lạc; vị ấy không tư lường cảm thọ ấy, không tư lường trên cảm thọ ấy, không tư lường từ cảm thọ ấy, không tư lường: "Cảm thọ ấy là của ta". Này các Tỷ-kheo, tư lường cái gì, tư lường trên cái gì, tư lường từ cái gì, tư lường cái gì là của ta, từ đấy cái ấy bị đổi khác. Ý tựa trên đổi khác, bám víu vào tái sanh, thế giới ưa thích tái sanh.

10) Cho đến các uẩn, giới, xứ, này các Tỷ-kheo, vị ấy không tư lường pháp ấy, không tư lường trên pháp ấy, không tư lường từ pháp ấy, không tư lường: "Pháp ấy là của ta". Vị ấy không tư lường như vậy nên không chấp thủ một vật gì ở đời. Do không chấp thủ nên không ái luyến. Do không ái luyến nên tự mình được hoàn toàn tịch tịnh. Vị ấy biết rõ: "Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, những việc nên làm đã làm, không còn trở lui trạng thái này nữa".

11) Như vậy, này các Tỷ-kheo, là con đường thích hợp đưa đến nhổ lên tất cả tư lường.(11)

Ngắn gọn, như đối chiếu trên, Đức Phật dạy là vô niệm.

*

Bây giờ chúng ta nhìn về pháp đối trị. Nghĩa là, khi niệm khởi lên, khi trùng trùng song gió cuộc đời phủ chụp. Tất nhiên, chúng ta dễ gặp những cảnh như thế. Thí dụ, khi vào một buổi ca nhạc… Khi nhìn một ca sĩ tuyệt sắc và nghe hát ca khúc du dương… Nếu chúng ta không vô niệm được, không nhổ gốc rễ tư lường được, chúng ta nên làm gì?

Trong Thiền Tông, ngài Tam Tổ Tăng Xán, viết trong Tín Tâm Minh là:

Đạo lớn chẳng gì khó

cốt đừng chọn lựa thôi

quí hồ không thương ghét

thì tự nhiên sáng ngời

.

Sai lạc nửa đường tơ

đất trời liền phân cách

chớ nghĩ chuyện ngược xuôi

thì hiện liền trước mắt... (12) 

Trong Kinh Tương Ưng 35.94,  ngài Bhikkhu Bodhi có bản Anh dịch, trích:

“Having heard sounds both pleasant and raucous,Do not be enthralled with pleasant sound.Dispel the course of hate towards the raucous,And do not soil the mind by thinking,

‘This one is displeasing to me.” (13)

Bản Việt dịch của HT Thích Minh Châu trong Tương Ưng Sáu Xứ 

94. I. Thâu Nhiếp, trích:

3) Sau khi nghe các tiếng,

Khả ái, không khả ái,

Chớ để tâm say mê,

Với các tiếng khả ái.

Hãy nhiếp phục lòng sân,

Với tiếng không khả ái,

Chớ khiến ý nhiễm ô:

"Đối tiếng, ta không thích".(14)

Ai nói đây không phải là ngôn ngữ của Tín Tâm Minh?

Quý hồ không thương ghét, thì tự nhiên sáng ngời…

Trùng tuyên lời Đức Phật tuyệt vời như thế sao vẫn còn bị ngộ nhận?

*

Tôi vẫn ước mơ rằng tất cả quý tăng ni, cư sĩ đều cẩn trọng khi nói, khi nghe, khi đọc, khi viết.

Khi hiểu ý kinh xong, và khi thấy được chỗ Đức Phật đã nêu ở trên là khi dục niệm chưa khởi lên, và chúng ta giữ gìn được tâm nơi đó, thì tất cả những gì chúng ta đi, đứng, nằm, ngồi đều rực sáng, không bị ngăn ngại. Và khi dục niệm khởi lên, đó là khi sử dụng Bát Chánh Đaọ để đối trị.

Và trong các pháp đối trị, Đức Phật đã dạy là nên tập pháp “nhổ bỏ gốc rễ tư lường” -- thực ra, đó là “pháp vô niệm” của Lục Tổ Huệ Năng.

Hay đơn giản, như ngài Tăng Xán dạy, là “quý hồ đừng thương ghét”…

Bài này được trân trọng viết từ tấm lòng rất mực tôn kính Tam Bảo, và từ ước mơ Phật Pháp mãi trường tồn.

Nguyên Giác